РЎЙХАТЛАР ДУНЁСИ

          Аллоҳ таоло бутун махлуқотни ўзига маълум бўлган ададда бунёд қилди, уларнинг умрини ҳам ўзи белгилади; дунё яралганидан то Қиёматгача қанча лаҳза бор – бу-да Ўзининг ҳукмида. Қисқа қилиб айтганда, юқоридагиларнинг бари – Яратганнинг азалий ҳамда абадий РЎЙХАТИда қайд қилиб қўйилган...

***

        У туғилиши билан р ў й х а тга олинади: фалон йилнинг фалон санасида дунё юзини кўрди: хуш келдинг р ў й х а тлар дунёсига!

       У дарров ҳайратланди: бу дунё ҳам нариги дунёнинг кўчирмасими дейман. У ёқда ҳам катта р ў й х а т бор, Лавҳул маҳфуз дейилади. Бу қанақа р ў й х а т?

       Буми? Бу – р ў й х а т дафтаримиз, ердаги Лавҳул маҳфуз. Сени ёзиб қўйдик. Бундан кўчирма қилиб, сенга мана буни берамиз.

        Нима бу?

        Бу – гувоҳнома. Туғилганлигинг ҳақида.

        Ие, туғилганимга шунча одам гувоҳ бўлди-ку! Шу етмайдими?

        Азиз меҳмон, дейди мезбон, бу Ерда фақат қоғозлар инобатга олинади. Одамларнинг гувоҳлиги сариқ чақа!..

       Туғруқхонадан катта дабдабаю асаса билан чиқади. Уйига бориб, бешигига энди ўргандим, деганда у яна р ў й х а тга тиркалади: эмланиши керак. Беш кунликда, бир ойликда, уч ойликда, ёшига етганда...

       У уйига бахт опкелганди. Қўлдан қўлга ўтиб, барчанинг лабига юз тутарди. Сал улғайиб, мустақил қадам ташлади, тили чиқди. Кейин уни ота-онаси боғчага қўйди: у ерда ҳам р ў й х а тга ёзишди: 15. Фалончиев Писмадончи. Ушбу р ў й х а тдаги рақам боғчадаги барча кунида “таъқиб қилди” – 15-стол, 15-кроват, кийимлари 15-бўлмада...

      Еттига етиб, мактабга чиқди. У ерда ҳам уни р ў й х а тга олишди. Мактабни битиргунига қадар р ў й х а тда турди:

      Фалончиев дарсга ўз вақтида келяптими?

      Ҳа!

      Ўзлаштириши дурустми?

      Дуруст!

      Дарсдан қочиб кетгани йўқми?

      Умуман!

      Ремонтга пул бермаганлар р ў й х а тида йўқ эмиш!?

     Оилавий шароити сал ночорроқ экан...

     Шундай мамлакатда-я?!

      Эшитишимча, оиласи кам таъминланганлар р ў й х а тида тураркан.

      Хўш, дейди мактаб директори, сиз синф раҳбари сифатида боринг-да, шу ўқувчингизни қишки мактаб форма олиши учун муовинга р ў й х а тга ёздиринг! Кам таъминланган бўлса...

      Хўп!

      Мактабни яхши баҳоларга битириб, университетга ҳужжат топширади. Биринчи уриниш самарасиз бўлади. Иккинчи йилга яна жаҳд билан ўқийди. Тағин бу галги уриниш ҳам натижасиз бўлади. Сўнг кутилмаганда уйига хат келади: “Фалончиев Писмадончи, йигитлик бурчингизни ўташ учун ҳарбий хизматга чақирилдингиз”. У эртасигаёқ “ваенкамат”га боради. Масъул одамни топиб, хонасига киради. Сариққа мойил, қотмадан келган киши хона деразасидан осмонга тикилиб ўтирарди: гўё осмондан иккита юздуз олиб, иккала кифтига қўйса...

       Ўртоқ камандир, дейди қалтираб, икки йил ўқишга киролмадим, бу йил ҳам ҳаракат қилиб кўрмоқчиман, шунинг учун... шу йил бир амаллаб хизматдан қолай...

      Иложи йўқ, братишка. Хизмат қилишга мажбурсан!

      Биламан, камандир. Агар бу йил ҳам киролмасам, ўзим хат бормасидан олдин келаман олдингизга.

      Ҳар йили шунақа ваъдалар бериб, юзлаб бола алдайди...

      Йўқ, рост гапиряпман, дейди зорланиб.

      Қуруқ қошиқ... ўқиган бўлсанг, давомини айт-чи, дейди юлдузсевар командир. ...Оғиз йиртар. Майли, ўқишга топширавер, қаршилигим йўқ, аммо ундан олдин мана бу р ў й х а тга қўл қўясан.

      Қанақа р ў й х а т?

      МПР деган нарсани биласан-а? Бир ойлик ҳарбий хизмат. Ўшанга кетасан. Пулини тўласанг бўлди, олам – гулистон. Ўқишни битириб, бир ойга бориб келаверасан.

      Бошқа иложи йўқми, камандир? Келмасам ҳам бўларди, лекин... ваенкаматни ҳурмат қилиб келдим.

      Командир илжаяди: ҳозир келмасанг ҳам, имтиҳон олдидан келардинг армияга олиб кетилмайди, деган мазмундаги печат учун. “Атстрочка”ни биласан-а?..

     Суҳбат шу жойида тугайди. Шундай қилиб, у яна р ў й х а тга тушади. Лекин сал ўтмай кўнглини кўтарадиган воқеа содир бўлади – у талабаликка қабул қилинади. Талабаликда бор кучини сарфлаб, билим олади. Яхши-ёмон дўст орттиради. Ҳаётни ўрганади. Одамларни...

       Кейин биладики, университетида билимга бериладиган баҳо пулга сотилар эди. Олти ой тинмай ўқийди-да, имтиҳонга келганида ўқитувчи гуруҳ сардори орқали пул сўрайди: “3” га ...минг, “4”га ...минг, “5”га ...минг.

        Ие, дейди ҳайратланиб, шунча ўқиб, тағин пул ҳам берамизми? Мен бир тийин ҳам бермайман!

       Ҳамма беради, сенинг шохинг борми? Бермайман деб, жанжал қилсанг, овоза бўлиб кетади, кейин домлага етиб борса, жаҳли чиқади-да, ҳаммамиз имтиҳонда қийнайди, дейди бир нечта оғизлар.

       Бер, деса, беравериш керакми? Мен бермайман. Ўзим бориб, домла билан гаплашаман, дейди ғазаб билан.

       Хуллас, жаҳл уни домласининг олдига етаклаб боради, ва дейдики, домлажон, мен шунча ўқиб, сизга пул беролмайман, очиғи бер-май-ман. Сабаби, сизга давлат пул беряпти. Афсуски, мен давлат эмасман!

       Давлат бўлолмайсан ҳам, болам, мийиғида кулади ўқитувчи, бўлмаса сени алоҳида, камиссия билан имтиҳон қиламиз. Зўр бўлсанг, ўшанда “5”ингни оласан!

       Мен ҳамма қатори имтиҳон топшираман, дейди у. Тортишувларнинг охири “сан-ман”га боради. Хонанинг бир бурчида рейтинг дафтарчаларини тўлдириб турган бошқа бир талаба жанжалга аралашади: устозга овозингни кўтарма!

      Кўряпсанми, Давлатжон болам, дейди ўқитувчи ўша боланинг таскинидан хурсанд бўлиб унга тикиларкан, сенинг гуруҳингда ҳам бор бунақалар.

      Кейин ўқитувчи жаҳл билан сумкасини кавлаб, бир қора дафтар чиқаради. Ўртасини очиб бир нималар ёзади. Бизнинг қаҳрамон бўй чўзиб қарайди – унинг исму шарифи қанақадир р ў й х а тнинг давомига ёзилади...

       Шу пайтгача расмий р ў й х а тларга кирган йигит ҳаётидаги илк норасмий р ў й х а тга қўшилди. У ўқиш давомида бундай р ў й х а тларнинг бирор уч-тўрттасига киради. Бошида парво қилмайди, аммо кейин бу р ў й х а тлар ўзининг кўринмас кучларини намойиш қилади – р ў й х а тларнинг эгалари декан, декан муовини, проректорга айланишади...

       Ўқишни тугатиб, газетага ишга киради. Бир муддат ишлаб, боқдики, чор атроф ёлғон, рост гап йўқ, алқовлар замони. Йўқ, дейди ўзига ўзи, ёлғон билан яшаб бўлмайди. Рост ёзмоқ керак!

      Шундай ўйлар билан ҳақиқатни ёза бошлайди. Ў, биродарлар, деб ёзди, болалар мактабда эмас, пахтазорда юрибди, дарсни зўр ўтадию, аммо тайёрлаши керак бўл(ма)ган сон-саноқсиз ҳужжатларнинг биттаси чала бўлгани учун ўқитувчининг ойлигидан қирқишяпти, газ трубаси кесиб кетилганига икки йил бўлган оилага “Газдан қарзингиз бор”, деган хат келяпти, фоҳишалар кўприклар тагида, гавжум дарахзорлар орасида тўп-тўп ўтиришса, кўрмаганга оламиз-у, номус, иффат, тақво сабаб рўмол ўраган қизларни сўроқ-саволга тутяпмиз, телевидение орқали турли бемаза, беҳаё, бетайин, бесубут ва яна бирқанча бе... бўлган қўшиқ, кино ва шоулар кўрсатамиз-да, кейин ёшларимиз бузилиб кетяпти, китоб ўқимай қўйди, деб ваҳимага тушяпмиз...

        Мақолаларни бош муҳаррир олдига олиб киради, ул зоти шариф ҳар бир мақоланинг охиридаги “Кўзимизни каттароқ очайлик”, деган жумлаларни ўқиб, унинг ҳам кўзлари каттароқ очила бошлайди. Очилади-да, ука, дейди сўлиш тортиб, сиз нималар деяпсиз? Қайси замонда яшаяпсиз ўзи? Мустақил бўлганимизга фалон йил бўлди, фалон ишлар қилинди, фалон давлатлар билан фалон милён ажнабий пулида шартномлар имзоланди. Юз йилда қилинмаган ишлар мана шу қисқа даврда амалга оширилди... Бу гапларни эшитиб, ёш журналист раҳбар янги мақоласининг кириш қисмини ўқиб бераётган бўлса керак, деб ўйлайди. Шу ўй билан устоз, мақолаларим маъқулми, дейди. Бўш муҳаррирнинг (бош деб ўқилмасин!) кал бошида қолган уч-тўрт тук тикка бўлади: ука, дейди яқинроқ келиб, биламан, ёшсиз, ҳеч ким ёзмаган нарсани ёзиб, кўзга кўринишни истайсиз. Лекин... ҳм-м-м, ким айтган эди... ҳар бир рост гап ҳам айтгулик эмас.

       Ахир, дейди ёш журналист оғир ютиниб, ўзингиз ишга келган пайтимда “биз ёшликда ёлғон ёздик, энди сизлар бизнинг хатони қилманг, рост гапиринг, рост ёзинг” дегандингиз-ку!?

       Рост гапиринг дегани сиёсатга қарши чиқинг, дегани эмас-ку, деб кўзларини ола-кула қилади. Бироз қизаради. Бу гапдан кейин ёш ходимнинг тили калимага келмайди, узр сўраб, чиқиб кетади.

       Кейин у ёзганларим ҳавога учиб кетмасин, деб бир-икки таҳририятга боради. Уларнинг бўшлиқлари (бошлиқ деб ўқилмасин!) ҳам ўзининг раҳбаридай қизаради. Кейин яқин таниш-ўртоқлар кел, дейди унга, шуни интернетда эълон қиламиз. Мен уни ишлатишни билмайман-да, дейди уялгандай. Биз ўргатамиз, дейди таниш-ўртоқлар. Хуллас, унинг мақолалари дунёни айланади...

        Бир-икки кун ўтгач, ходимлар хонасига 5-6 ойда бир қадам босадиган раҳбар шитоб билан кириб келади ва айтадики, Писмадончибек, хонамга киринг! У раҳбарга эргашиб, ўнг қўлини боши баробар кулганча кўтариб турган кишининг сурати деворга илинган хонага киради.

        Бу одам қилаётган ишларга қаршимисиз, дейди бўшлиқ-бўш муҳаррир девордаги расмга ишора қилиб.

       Астағфирулло, нега ундай деяпсиз, устоз, дейди қўрқиб.

       Мақолаларингиз бўлмайди, дегандим, гапимни бир тийинга олмай, уни интернатда эълон қилибсиз?

       Мен ҳеч қайси интернатга бормадим, устоз!?

       Қайсидир сайтда эълон қилибсиз, менга шунақа дейишди акалар!

       Шу ерда ёш журналист бўшашиб қолади. Ука, дейди раҳбар, ҳамма гапни ҳам айтиб бўлмайди, ўйлаб иш қилинг, унақа мақолалар билан одамлар ўртасига ваҳима солманг. Қора р ў й х а тга тушсангиз, чатоқ бўлади. Эҳтимол тушгандирсиз...

       Яна қанақа р ў й х а т, дейди у, аммо бу гапни овоз чиқариб айтдими, ичидами, ўзи билмайди.

       Уч-тўрт кун ўтиб, таниш-ўртоқлар айтишадики, дўстим, бир-иккита таниш акалар айтди, р ў й х а тга тушганмишсан, кўзингга қараб юргин...

       Кейин ота-онаси қистови билан уйланади, улар тузган р ў й х а тдаги қизлардан бирига кўнгил қўяди, сўнг тўйлари бўлади. Бола-чақа орттиради, фарзандлари ҳам турли (бешигу) р ў й х а тлар ичида улғайди. Лекин бир р ў й х а т уни саросимага солади. Кунларнинг бирида ўғлининг ўқитувчиси айтадики, саккизинчидаги ўғлингиз дарсдан кейин уйга бормай, масжидга хуфтон номозини ўқиш учун борибди, мактаб ўқувчиларининг масжидга бориши динда ҳам йўқ экан. Бизда мажлис бўлиб, келган имом-домла айтдиларки, болалар масжидда иштонини ҳўл қилиб қўйса, дуруст бўлмасакан, ахир Худонинг уйида таҳоратли бўлиш керак-да...

       Бу гапдан кейин ўйланиб қолади, ўғлини койимоқчи бўлади... Айтмоқчи эдики, хуфтонни уйда ўқиса ҳам бўлади-ку, ўғлим... Шу пайт ажабланади: ўғлим мактабдан ўн икки-бир атрофида чиқса, хуфтон кечки тўққиздан кейин ўқилса... Нега ўғлингиз хуфтонга чиқди дейди!? Довдир, дейди, пешин билан хуфтоннинг фарқига бормаган довдир.

       Шу пайт ўғли кириб келади.

      Дада, дейди оҳиста, қора р ў й х а т нима?

      Юраги тушиб кетгандай бўлади. Нега сўраяпсан, дейди ўғлига дилдираб қараркан.

      Бугун синф раҳбаримиз мен ва бир-иккита болани турғизиб, қора р ў й х а тга тушдинг, деб айтди, дейди ўғил. Қора р ў й х а т нима дегани?

      Ўғлим, дейди ота, дунёда р ў й х а тлар кўп, қизил, яшил, кўк, қора... камалакдек ранг-баранг улар, ўғлим. Одамзот умр бўйи у р ў й х а тдан бу р ў й х а тга ўтиб яшайди... эътибор берма!

      ...Кунлар ўтаверади. Бир неча р ў й х а тларда қайд этилмиш Фалончиевнинг укаси бор эди. Ука ота-онамга оғирлигим тушмасин, уйлансам, ўзим пул топиб уйланай, деган ўй билан чет элга кетади. Кимнингдир гапларига учиб, турли оқим(у селларга) қўшилиб кетади. Тегишли жойлардан одамлар келиб, суриштиришади (суйиштиришади, уюштиришади). Кейин маҳалла аҳли иштирокида каттадан-катта мажлис ўтказишади. Айтишадики, мана буларнинг ўғли, мана бунинг укаси бузғунчи-террорчи-ишидчи-жиҳодчи-миллатчи-жадидчи... хуллас, неки ...чи бўлса бари. Булар унинг тарбиясига қарамаган, оилада маънавий иммунинет бўлмаган, сиз – аҳли маҳалла буларга кўз-қулоқ бўлинг, насиҳат қилинг, тўғри йўлга бошланг... Кейин баландроқ айтишадики, булар энди махсус р ў й х а тда туради. Шунга қараб муомала қилинглар...

       Хуллас, Писмадончибек бор умрини, ўғлига айтгандек, р ў й х а тлар орасида ўтказди. Умрининг охирида ўзи билан ўзи кўп гаплашадиган бўлиб қолди. Бир куни ойнага қараб ўзи билан сўзлашиб анча дийдиё қилди, дунёдан нолиди, умридан... Кейин айтдики, қўй, шайтонга ҳай бер, пешонанг ҳам бир р ў й х а т, унда нима ёзилган бўлса, ўшани кўрдинг. Яхшими-ёмонми яшадинг. Борига шукр қил, нариги дунёга кетар олдидан ҳамма тавбага ёпишади, сен нега куфрга кетяпсан? Яратганнинг қаҳрига учрама... Шу ўйлар билан ўқиётган китобини олиб, мутолаани давом эттирди: “Қиёмат куни Одам ўғиллари қилган барча амаллари ёзилган р ў й х а т – номаи аъмолини қўлига олиб, Яратганнинг олдида сўроқ учун тўпланишади...”

***

      ...Вафотидан кейин фарзандлари барча маросимларни ўтказишди. Бир ўғли унинг қабрига тош қўйдирмоқ учун шу иш билан шуғулланадиган одамнинг олдига борди. Сангтарош айтди: ҳозир бизда заказ кўп, ука, ичкарига киринг, биззи жиян ўтирибди, ўшанга айтсангиз, р ў й х а т дафтарига ёзиб қўяди. Қабртош тайёр бўлгач, ўзимиз хабарини берамиз...